Kultura mikologikoa

Mikologiari buruzko erakusketak eta jarduerak

Astelehen
mikologikoak

Jarri harremanetan gure elkartearekin eta zaleei ematen diegun aholkularitzarekin

Prestakuntza-irteerak

Kanpora irtetea, izaki horiek beren ingurune naturalean ezagutu eta ulertzeko

Erakusketa mikologikoa

Etenik gabe ospatzen da 1975etik, hau da, gure sozietatea sortu zenetik

Onddoak eta biodibertsitatea

“Onddoek lehorreko habitat eta biotopo gehienak modu eraginkorrean populatu dituztela esan daiteke”

Mikologia ikastaroak

Mikologia Taxonomikoan oinarritzen dira, eta onddoen taxonomian orientatzea, hastea eta/edo sakontzea dute helburu

Mikoastronomia

 

Zalantzarik gabe, perretxikoak biltzeko milaka zale zelaira irtetera bultzatzen dituen arrazoietako bat perretxikoak dastatzea da

Astelehen mikologikoak

Astelehen mikologikoak borondatezko eta doako zerbitzua dira, Barakaldoko MICOLOGICA elkartearentzat, oro har, Mikologia zaleentzat.

Ez da inongo erakunde publikoren mendeko zerbitzu ofiziala, zerbitzu horren arduradunak beren denbora modu altruistan erabiltzen ari baitira, Mikologiarekiko grinak bultzatuta.

Aukera ona da gure elkartearekin harremanetan jartzeko, baita gure lokalera perretxikoekin hurbiltzen diren zaleei egiten diegun aholkularitzarekin ere.

Bilera horretan, asteburuan egindako bilketak partekatzen dira, eta, deskribapenak eta ezagutzak bateratzeari esker, bildutako aleak behar bezala identifikatzea lortzen saiatzen da.

Prestakuntza-irteerak auzolandegira

Jarduera honen helburu nagusia izaki horiek beren ingurune naturalean ezagutzea da, gainerako izaki bizidunekin elkarreraginean nola jarduten duten ulertzea eta haien ugalketan eragiten duten faktoreak ulertzea.

Baina, era berean, naturan duten funtsezko eginkizunaz eta errespetatu egin behar direnez sentsibilizatzea.

Bilketa arduratsua sustatzen dugu alderdi guztietan (kontsumitzeko, azalpen didaktikoetarako, ikasteko, etab.).

Urtean zehar hainbat topaketa edo bilera egingo dira, eta gure blogean argitaratuko dira.

Perretxikoak hazteko baldintza egokiak (basoak, belardiak, etab.) betetzen dituen gune batetik zehar ibilbide bat egitea da asmoa. Ibilbide hori begiraleekin egingo da, perretxikoak aurkitzeko teknikak eta behar bezala identifikatzeko gakoak erakutsiz.

Jardunaldiaren amaieran, bildutako ale guztiak partekatuko dira, eta eskuragarri ditugun bitartekoekin sailkatzen saiatuko gara.

Irteera garrantzitsuena erakusketa mikologikorako egiten dena da, urtero ospatzen den Aste Mikologikoaren parte dena. Kasu honetan, sailkapena sozietatearen lokaletan egiten da, eta bildutako aleak erakusketa horren parte izango dira.

Barakaldoko Erakusketa mikologikoa

Beharbada, egiten ditugun jardueren ikur den ontzia da, kultura mikologikoaren hedapenarekin dugun konpromisoaren barruan, eta hori da, hain zuzen ere, oinarri handienetako bat.

Etenik gabe ospatzen da 1975az geroztik, urte horretan sortu baitzen gure Elkartea.

Urte hauetan guztietan aldaketak izan ditu bere kontzeptuan eta filosofian. Lehenengo erakusketetan beste elkarte mikologiko batzuen laguntza izan zuten, lehenengoak Galdakanoko Peña Santa Cruz, Galdakanoko Barrengorri eta Basauriko Elkarte Mikologikoa zirelarik. Gero, beste elkarte batzuk sartu ziren: Portugalete, Laudio, Mungia, Aranguren, Gernikako Zapalketa Perretxiko Elkartea, Etxarri Aranazko Hartzabal, etab.

Erakusketa hauen helburua ahalik eta espezie eta ale gehien erakustea zen, beraz, jendetsuak ziren parte-hartzaile eta zaleei dagokienez. Horietako batzuetan 800 onddo espezie desberdin ere erakutsi ziren.

Oso osagai lehiakorra zuten, lehiaketa modalitatean antolatzen baitziren, eta bertan saritzen ziren espezie gehien, lote onenak eta abar.

Lehiaketa horiek garatzeko funtsezko alderdietako bat gizarte bakoitzak aurkeztutako espezieen sailkapenaren zehaztasuna baloratzen zuen epaimahaia zen. Urte haietako Euskal Mikologiako izen ospetsuek osatzen zuten, hala nola Lotinak, “Errusiarrak”, etab.

Mota honetako erakusketak Bizkaiko herri askotan egiten ziren. Tradizioa zen udazkeneko astebururo gizarte mikologikoek “erromesaldia” egitea herriz herri, horietan parte hartuz. Horrek perretxikoen zaletasuna nabarmen handitzea ekarri zuen berez oso mikofiloa zen komunitate batean, eta horrek ere azaltzen du gaur egun organismo sinestezin horiekiko dagoen grina.

Mikogastronomia lehiaketa bat ere bazegoen, perretxiko dastaketekin batera. Beste kultur jarduera batzuk ere sartu ziren, hala nola euskal dantzen alardeak, eta horrek herrian egiten zuen erakusketa, tokiko eta probintziako hedabideetan oihartzun handia izan zuena.

Gaur egun, kontserbazioarekin eta ingurumenarekin konprometituta gaudenez, nabarmen murriztu ditugu bai espezie kopurua, bai ale kopurua ere, esposizioaren lehia-alderdia ezabatuz eta haren antolaketa geure gain hartuz.

Orain, protagonismo handiagoa ematen diogu zaleei ematen diegun informazioari, bai ekitaldian parte hartzen duten bazkideen bidez, bai erakusketari eransten dizkiogun onddoen bizimoduari, ekologiari, ugaltzeko moduari eta abarri buruzko deskribapen-fitxetan eta horma-irudietan.

 

Onddoak eta biodibertsitatea

“Onddoek lehorreko habitat eta biotopo gehienak modu eraginkorrean populatu dituztela esan daiteke, lurreko biodibertsitateari asko lagunduz”

Biodibertsitate biologikoa (Biodiversity ingelesaren neologismoa, aldi berean grezierazkoa den Biodibertsitatea, bizitza eta latinezko dibertsitatea, -ātis, barietatea), aniztasun biologikoa ere deitua, Biodibertsitate Biologikoari buruzko Nazioarteko Hitzarmenaren arabera, Lurraren gaineko izaki bizidunen barietate zabalari eta berau osatzen duten patroi naturalei erreferentzia egiten dien terminoa da, prozesu naturalen eta eboluzioaren araberako milaka milioi urteen emaitza.

Biodibertsitateak, halaber, ekosistemen barietatea eta espezie bakoitzaren barruan dauden desberdintasun genetikoak barne hartzen ditu; izan ere, espezie horien bizi-forma anitzen konbinazioa ahalbidetzen dute, eta elkarren eta ingurunearen arteko elkarrekintzek oinarritzen dute bizitzaren sostengua planetan.

Nazio Batuek Rio de Janeiron 1992an egindako Lurraren Goi Bilerak onartu zuen mundu osoan beharrezkoa zela etorkizuneko biodibertsitatearen zaintza eta giza aurrerapena uztartzea, 1972ko maiatzaren 22an Nairobin onartutako Aniztasun Biologikoari buruzko Nazioarteko Hitzarmenean aldarrikatutako iraunkortasun- edo sostengarritasun-irizpideen arabera. Hitzarmen hori, gerora, NBEren Batzar Nagusiak Biodibertsitatearen Nazioarteko Eguna izendatu zuen. Asmo berarekin, 2010. urtea Aniztasun Biologikoaren Nazioarteko Urte izendatu zuen Nazio Batuen Batzar Nagusiaren 61. bilkurak 2006an.

Onddoak eta bakterioak dira biosferaren deskonposatzaile nagusiak. Horiek atmosferara anhidrido karbonikoa askatzen dute eta lurzorura konposatu nitrogenatuak itzultzen dituzte, baita landare baskularrek eta, aldi berean, haietaz elikatzen diren animaliek erabiliko dituzten substantzia mineralak ere. Beraz, ekosistema lehortarretan ezinbestekoak dira. Onddo parasito eta hautatzaile gisa duten jarduerak ere garrantzi handia du, nahiz eta kasu batzuetan izurrite suntsitzaileak eragiten dituzten zenbait landare-espezierentzat, hala nola gaztainondoaren ezkabia, zuhaitzaren sustraiari erasotzen dion Phytophthora cinnamomi onddoak sortutakoa, edo Graphium ulmi onddoak eragindako zumarraren Grafiosia, zuhaitzaren zurean intsektu txiki batek (Scolytus scolytus) sartzen duena. Bi onddo hauek zuhaitz horien populazioak txikitu dituzte Europan. Garrantzi handikoak dira onddo sinbionteak ere, bi organismoentzat onuragarriak diren elkarketak ezartzen dituztenak.

Onddoak Lurreko izaki bizidunen bigarren talderik handiena dira, intsektuen ondoren.

Lurrean dauden onddoen espezie kopurua 1,5 milioikoa da, eta, beraz, haien dibertsitatea oso handia denez eta haien garrantzia, barietatea eta espezie-kopurua kontuan hartuta, abian jartzen diren biodibertsitate- eta kontserbazio-proiektu guztietan sartu behar dira. Gaur egun, Europarako 75.000 onddo espezie inguru estimatzen dira, horietatik 15.000 goi mailako onddoak direlarik. Kontuan izanik landare baskularrak 12.500 inguru direla, 1.173 goroldio espezie, 8.470 tximeleta espezie, 524 hegazti espezie eta 226 ugaztun espezie inguru (SENN-IRLET, et al., 2007), onddoek gure ekosistemetan duten garrantziaz ohartzen gara. Martinek (1951) lurrean dagoen onddo kopurua kalkulatu zuen, landare fanerogamo kopuru berean oinarrituta, eta landare bakoitza gutxienez onddo batek parasitatzen duela, 250.000 onddo inguru zeudela kalkulatuz. HAWKSWORTHek (1991), bere aldetik, mundu osoan 1,5 milioi onddo espezie egon daitezkeela kalkulatu zuen, hau da, gure planetan bizi diren onddoen %4,5 baino ez dira ezagutzen, horietako asko, zientziarentzat aurkitu gabe desagertuko direlarik. Munduko onddoen estimaziorako 6:1eko erlazioa ezarri da onddo eta landare espezieen artean. Zerrenda hau Britainiar Uharteetan egindako ikerketetan oinarritzen da, eremu hau ia erabat lagindua izan zelarik. Zaila eta zaila da munduko onddo-espezieen aberastasuna kuantifikatzen saiatzea, kontuan hartuta zaila dela Europako basoak eta baso tropikalak alderatzea (taxonomoen % 4 baino ez daude eremu neotropikalean), eskualde bakoitzeko espezieen endemismo-maila ezin baita erraz alderatu. Adibide gisa, baso tropikaletan zuhaitz-dibertsitate handiagoa dute, hektareako zuhaitz-espezie bakoitzaren dentsitatea txikiagoa baita, hektarea bakoitzeko dentsitate askoz handiagoa izateko joera duten baso epelekin alderatuta. Jakina, onddoen portaera baso mota bakoitzean oso desberdina izan daiteke (Lodge, 2001). Jokabide honen froga, baso tropikaletan bizi diren onddo parasito batzuek (Armillaria, Ganoderma eta Fomes) te, hule eta kakao sail handiak suntsitu dituztela da (Castello et al. 1995).

Argi dago, existitzen diren onddo kopuruetatik aparte, Fungi Erresuma zabal honi buruz oso gutxi ezagutzen dugula, baina galdera hau da: non daude zientziarako aurkitu gabe jarraitzen duten gainerako onddoak? HAWSKSWORTH & ROSSMANentzat (1997), onddo horiek baso tropikaletan daude batez ere, gutxi esploratutako habitatetan (onddo hipogeoak, onddo likenikoak, intsektuekin lotutako onddoak, besteak beste).

Ezin dugu ahaztu onddoek, planeta osoan daudelako, era batera edo bestera, eragin ekonomikoa dutela gizakiarengan, eta, kasu batzuetan, balio onuragarria dutela, eta, beste askotan, galera ekonomiko edo osasun-galera handiak dakartzatela gizakiarentzat:

Gizakiarentzako onurak

  • Medikuntzako erabilerak

Antibiotikoak, kolesterol-tasa murriztea eta zenbait tratamendu antitumoral, besteak beste.

  • Materia organikoa onddo saprofitoen bidez birziklatzea.
  • Onddo mikorrizogenoak

Landareen % 90ek onddoak dituzte. Onura horien ondorioz, gaur egun asko erabiltzen dira baso-landaketetan, ekosistemak mantentzeko duten balio handiaz gain.

 

 

  • Onddo jangarriak

Aukera handiak daude proteina-eduki handiko elikagai gisa, bai gure basoen iraunkortasunerako zurgarria ez den baso-baliabide gisa (aprobetxamendu mikologikoa), bai inguruan elikadura-industria garrantzitsua sortzen duten espezie saprofitoen laborantza gisa.

  • Intsektuen, nematodoen eta beste onddo patogeno batzuen izurriteak kontrolatzeko erabilera.
  • Elikagaien eta prozesuen ekoizpena (gazta, ogia)

 

Gizakiarentzako kalteak

 

  • Gaixotasunak gizakiengan eta animaliengan
  • Erreakzio alergikoak eragiten dituzten onddo-esporak
  • Landareen onddo patogenoak
  • Elikagaiak hondatzen dituzten onddoak
  • Substantzia toxikoak sortzen dituzten onddoak

 

Arriskuan dagoen Erresuma

 

“Ekosistemen suntsipenaren ondorioz, onddo espezie ugari ez dira inoiz deskribatuko””Ekosistemen suntsipenaren ondorioz, onddo espezie ugari ez dira inoiz deskribatuko”

Onddoek, gainerako izaki bizidunek bezala, gure ingurumenak eta gure biodibertsitate aberatsak jasaten dituzten kalte larri eta berreskuraezinekin zerikusia dute. Horregatik, gizakiarentzat lehentasuna izan behar du biodibertsitate hori modu egoki eta, batez ere, jasangarrian erabiltzeak eta kontserbatzeak. Onddoak, intsektuen ondoren, bigarren lekuan daude espezie-kopuruari dagokionez, baina, hala eta guztiz ere, ez dira behar beste kontuan hartu biodibertsitate-lanetan, eta, beraz, lehentasunezkoa izan behar da organismo horiek abian jartzen diren diziplina horri buruzko programetan sartzea. Ingurumenean duen eginkizuna (materia organikoaren deskonposatzaile gisa, organismo askorekin lotura parasitarioak edo sinbiotikoak ezarriz) funtsezkoa eta kritikoa da biotopoen iraunkortasunerako.

Gaur egun kalkulatzen da datozen 25 urteetan urtero 100.000 km2 baso tropikal galduko direla, eta horrek esan nahi du 350.000 onddo espezie baino gehiago desagertuko direla (Guzman, 1995). Galtzeko arriskuan dauden onddoen zerrenda luzea dago Europan, kasu askotan espezie jakin batzuen ugaritasunean edo bitxitasunean oinarrituta, haien banaketari edo populazioari buruzko datuak oso urriak baitira. Argi dago onddoen ekologiari eta aniztasunari buruzko ikerketak urriak direla, baina egia da, halaber, azken hamabost urteetan, biologia molekularraren ekarpenari esker, aurrerapenak ikusgarriak izan direla eta aurrerapen handiak ahalbidetuko dituztela gure planetako onddoen biodibertsitatearen ezagutzan.

Azken urteetan onddoak babesteko beharraren kontzientzia argia pizten hasi da, bai lehorreko ekosistemetan duten garrantziagatik (ekosistema horiek ekosistemen ezinbesteko zatia dira), bai organismo horiek, gainerakoak bezala, ingurumenean gertatzen diren aldaketa sakonen aurrean sentikorrak direlako, eta, beraz, aldaketa horiek ere arrisku larrian daudelako. LIZONek (1993) uste du gutxienez 650 onddo espezie daudela iraungita edo desagertuta Europan. Egia esan, historikoki ez dira oso kontuan hartu kontserbazio-programetan. Adibidez, 1987an, ICONAk Penintsulako eta Balear Uharteetako Landareen Liburu Gorria argitaratu zuen, non ez zen onddorik sartzen. Zenbait arrazoirengatik, seguruenik, onddoak ez dira duela oso gutxi arte babesgarritzat hartu:

– Ikuspuntu ekologikotik, ez da behar beste aztertu haren garrantzia eta balioa.

– Onddo kopurua handia da, edozein biotopoko landareena baino askoz handiagoa; kalkulatutako proportzioa 6:1 da (Martin, 1951).

– Bere fruktifikazioetara mugatzen da bere presentzia, iragankorrak eta irregularrak baitira, eta, beraz, ez dago (oso zaila da) bere alderdi begetatiboaren ugaritzea edo gutxitzea neurtzeko prozedurarik (elikatzen den substratuan dago). Ezagutza hobea ahalbidetu dezaketen inbentarioak teknikoki ezartzen zailak dira, eta urte asko behar dituzte ondorioak ateratzeko emaitza neurgarriak lortzeko.

 

Gaur egun, hainbat ekimen eta erakunde daude onddoak legearen ikuspegitik babesteko lanean, hala nola: Onddoen Zerrenda Gorria (Europako 26 herrialde), Legeak babestutako onddoen Zerrenda (Polonia), IUCNren onddoentzako Batzordea (Internacional Union for the Conservation of Nature) Species Survival Batzordea. European Council for Conservation of Fungi (ECCF) onddoak Europako kontserbazio-programa guztietan kontuan hartzea lortzeko sortu zen (Salcedo; 2006). Italian, 1993an, arriskuan dauden espezieen zerrenda gorri bat egin zen, 23 espezie biltzen dituena. 2003an, 33 onddo espezieko dokumentu bat aurkeztu zen Bernako Konbentzioan sartzeko, eta Europako Kontseiluari bidali zitzaion. Gure penintsulan, 2007an, lehen Hispano-Lusa Zerrenda Gorria aurkeztu zen, babestu beharreko 67 espezie biltzen dituena.

Funtsezkoa da, datozen urteetan, planetako onddoen biodibertsitate handia eta, aldi berean, bizia behar bezala babestu eta kontserbatzea. Ekosistemak eta biotopoak behar bezala babesten badira, onddoak berez babesten dira. Arrazoi asko daude, baina, beharbada, hauek dira garrantzitsuenak:

  • Biotopoetan duten rola:
    • Onddo parasitoak eta horiek ekosistemen mantentze-lanetan duten zeregina, gaixo edo kaltetuta dauden banakoak ezabatzean.
    • Onddo saprofitoak eta materia organikoa birziklatzeko misioa.
    • Onddo mikorrizogenoak eta landareekin duten bizi-lotura.
  • Onddoek giza jardueran, farmazia-industrian, nekazaritzan, elikaduran, bioteknologian eta basoetako bizitzan dituzten ondorio onuragarriak.

Mikologia ikastaroak

Gure elkartean aldizka programatzen diren jardueren parte dira.

Ikastaro hauen helburua perretxikoen taxonomiarekin, bilketarekin eta sailkapenarekin lotutako hainbat alderdi lantzea da. Adibidez, ikastaro eta tailer hauek emateko asmoa dugu:

  • Laborategi mikologikoa ezagutzea eta maneiatzea
  • Onddoak sailkatzeko erabiltzen diren erreaktibo kimikoak ezagutzea eta maneiatzea
  • Onddoak sailkatzeko behar den bibliografia ezagutzea eta erabiltzea: monografiak, taxonomia eta gakoak, ikonografiak, etab.
  • Onddoen ekologia: perretxikoak biltzeko tokirik egokienak ezagutzeko gida
  • Generoei, familiei, aginduei eta abarri buruzko ikastaro espezifikoak.
  • Toxikologia mikologikoari buruzko ikastaroak

Batzuek osagai teorikoa eta praktikoak izango dituzte, eta beste batzuek gidaliburu edo eskuliburu formatua. Eskuragarri daudenean, gure blogean iragarriko dira izena eman nahi duten bazkideentzat. Plazak mugatuak izango dira eta elkartearen lokaletan emango dituzte begirale adituek.

Mikoastronomia

Zalantzarik gabe, perretxikoak biltzeko milaka zale zelaira irtetera bultzatzen dituen arrazoietako bat perretxikoak dastatzea da.

Duela hogeita hamar urte zaila bazen mikologiako liburuak aurkitzea, zailagoa (ezinezkoa zela ez esatearren), perretxikoen gastronomiari buruzko liburuak aurkitzea zen. Sukaldaritza tradizionalean, beraz, perretxikoen aukerak murriztu egiten ziren: dozena erdi errezeta baino ez.

Gainera, egokitzat jo daitezkeen 50 bat espezietatik, toxikotasunik ezagatik ez ezik, lurrinagatik, zaporeagatik, trinkotasunagatik eta abarrengatik, aspergarria zen beti modu berean kontsumitzea.

Agertoki horretan, gure Ohorezko Presidenteak eta Barakaldo Mikologia Elkartearen sortzaileak (José A. Muñoz Vivas) sukaldean perretxikoen erabileran aurrera egiteko beharra sentitu zuen. Bere zaletasunaren, irudimen gaindigarriaren eta espezie jangarri bakoitzaren aprobetxamendurik onena bilatzera bideratutako metodologiaren fruitu, garai hasiberri haietako errezetarik gogoangarrienak izan ziren (Angulas de Monte, Callos del bosque, Mayonesa de perretxiko).

Lan ildo honen abiapuntu gisa, Jose Antoniok perretxiko Lehiaketa Gastronomikoekin hasi zuen (Tolosa, Galdakao, Gernika) “Mikogastronomia” deiturikoan lehen maila bat. Lehiaketa horietan lehiakideen sukaldaritza-dohainak, irudimena eta perretxikoen ezagutza (agertokia, testura eta aukerak) probatzen ziren. Bestalde, horiek kontserbatzeko moduak planteatu behar ziren, ugaritasun harrigarriko denboraldiak txandakatu egiten baitziren, eta, ondoren, erabateko absentziakoak. Hori ezin zitekeen egin oinarri mikologiko sendorik eta sukaldaritzako beste oinarririk gabe.

Hortik aurrera, perretxikoen gastronomiari buruzko ia ondoz ondoko lau argitalpen iritsi ziren (ikusi argitalpenak), errezetekin, kontserba-metodoekin, nola tratatu eta nola lortu errendimendu onena. Hurrengo urteetan, Prestakuntza Hitzaldiak jarraitu ziren Ostalaritza Eskoletan (Bartzelona, Bilbo, Puebla – Mexiko, etab.), Jardunaldi Gastronomikoak ospe handiko jatetxe askotan Madril, Galizia, Euskadi, Asturias, Aragoi, Katalunia, Andaluzia eta Mexikon.

CONTACTA CON NOSOTROS

Atendemos todas tus dudas

micologica@micologica-barakaldo.org